LISREL ile Yapısal Eşitlik Modellemesi – I

Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) son dönemlerde sosyal bilimlerde en önemli veri analiz tekniklerinden biri olmuştur. YEM, sosyal bilimlerde teorilerin formüle edilmesi ve değişkenler arasındaki karmaşık ilişki yapılarının bir model yardımıyla açıklanmasında yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Temel olarak YEM ekonometrideki eşanlı eşitlik sistemlerinin bir uzantısıdır. YEM, iki ayrı istatistiksel geleneğin bir karma yapısını temsil etmektedir. Psikoloji ve psikometrideki faktör analizinin gelişimi ve temel olarak ekonometrideki eşanlı eşitlik modellerinin gelişimi bu modelleme yaklaşımının ortaya çıkmasına ve gelişmesine olanak sağlamıştır. Günümüzde YEM, teorik ve uygulamalı istatistiksel araştırmalarda etkin bir araç olarak kullanılmaktadır.

YEM’ de gizil (latent) değişken kavramı oldukça önemlidir. Bu kavram yapı, faktör, boyut ve değişken gibi çeşitli isimler kullanılarak adlandırılmaktadır. Gizil değişken kavramı doğrudan ölçülemeyen, ancak gözlenebilir basit değişkenler yardımıyla ölçülebilir hale gelen örtük bir yapıyı ifade etmektedir.

Temel olarak psikolojik araştırmalarda kullanılan gizil değişkenlerin analizi gözlenemeyen yapıların açıklanmasına ilişkindir. Bu nedenle bir teorik yapının açıklanmasında gizil değişkenler temel rol almaktadır. Günümüzde bu kavram YEM ile birlikte anılmakta, geniş bir biçimde tartışılmakta ve kullanılmaktadır. Psikoloji bilmini temel alan bu durum, şimdilerde biyolojide, ekolojik araştırmalarında, elektronların hareketlerinin açıklanmasında, pazarlama araştırmalarında, bilgi teknolojilerinde, yapay sinir ağlarında, biyometrik çalışmalarda, vb. yaygın bir biçimde kullanılmaktadır.

YEM, istatistiksel bağımlılığa dayalı modellerle ilgili bütünleşik hipotezler içindeki değişkenlerin sebep-sonuç ilişkisini açıklayabilen ve kuramsal modellerin bir bütün olarak test edilmesine olanak veren etkili bir model test etme ve geliştirme yöntemidir. Ayrıca YEM modelleri, araştırmacılara değişkenler arasında doğrudan ve dolaylı etkileri belirleme olanağıda sağlamaktadır YEM, sosyal bilimlerde kullanılan diğer istatistiksel tekniklere üstün olarak; modellemede yer alan kuramsal yapılar arasındaki etkileşimleri, yapılara ölçme hatalarını ve hatalar arasındaki ilişkileri dâhil ederek modelleyen çok değişkenli istatistiksel bir yaklaşımdır.

Yapısal eşitlik modellemesine ilişkin kitap çalışması 3 kitaptan oluşacak şekilde tasarlanmıştır. LISREL ile Yapısal Eşitlik Modellemesi - I başlıklı kitap YEM konusunda yeni çalışmaya başlamış araştırmacılara temel düzeyde YEM ve LISREL hazır yazılımının ekran çıktıları ile kullanımını en basit düzeyde aktarmayı hedeflemektedir. LISREL hazır yazılımına ilişkin olarak www.ssicentral.com adresinden elde edilecek uygulamalar ve LISREL kullanımına ilişkin temel belgeler bu kitabın ana çatısını oluşturmaktadır. En basit şekilde araştırmacıların herhangi bir komut yazmadan LISREL’ in grafiksel ara yüzünü kullanarak analizlerini yapabilmesi için bir yol haritası sunulmuştur. LISREL ile Yapısal Eşitlik Modellemesi –II’ de bu kitapta yer almayan yaklaşımlar ve modeller (Çok düzeyli veri, modellerin geçerliliğinin ve güvenirliğinin değerlendirilmesi, grupların karşılaştırılması, yinelemeli ve yinelemesiz modeller, lojistik ve probit regresyon, MIMIC modelleri, Bootstrap, vb.) ayrıntısı ile ele alınacaktır. AMOS, LISREL ve EQS ile Yapısal Eşitlik Modellemesi ise serinin son kitabı olacaktır.

Kitabın yayına hazırlanmasında büyük bir özveri ve titizlik ile çalışan Pegem Akademi’ nin tüm yönetici ve çalışanlarına teşekkürlerimizi sunarız.

Yapısal eşitlik modellemesine ilişkin ilk adımları birlikte attığımız Araş. Gör. Şengül CANGÜR’ e, desteklerinden dolayı Prof. Dr. Vedat PAZARLIOĞLU ve Yrd. Doç. Dr. Murat ATAN’ a teşekkürlerimizi sunarız.

Son olarak sabır ve destekleri için eşlerimiz Oya YILMAZ ve Berrin ÇELİK’ e, sonsuz anlayışları için çocuklarımız Eren YILMAZ’ a, Eylül ve Mina ÇELİK’ e sevgilerimizle.

Kitabın yapısal eşitlik modellemesi çalışan araştırmacılara ve öğrencilere temel bir kılavuz olarak yararlı olması dileklerimizle.

Doç. Dr. Veysel Yılmaz & Dr. H. Eray Çelik

Eskişehir, 2009

Kitaba Ulaşmak İçin: PEGEM